Мустақилликнинг дастлабки кунлариданоқ Ўзбекистон Республикаси иқтисодиётида рақобатни ривожлантириш ва уни ҳимоя қилиш масаласига давлат сиёсати даражасидаги устувор йўналишлардан бири сифатида қаралди.
Мамлакатимизда олиб борилаётган ислоҳотлар маҳсули сифатида бозор иқтисодиётининг самарали ҳаракатланиши учун муҳим аҳамият касб этадиган иқтисодий рақобатни ривожлантириш учун зарур бўлган институционал асослар, шарт-шароитлар яратилди.
Шу билан бир қаторда, давлатнинг рақобат сиёсатини амалга ошириш ваколати берилган монополияга қарши давлат органи ҳам институционал тарафдан мустаҳкамланиб борди.
Ўзбекистонда рақобат сиёсати: Асосий саналар
- 2 июл 1992 йил– “Монополистик фаолиятни чеклаш тўғрисида”ги қонун қабул қилинди ва Ўзбекистонда рақобат сиёсатини шакллантириш ва амалга ошириш бошланди;
- 1992 йил– Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги таркибида Монополияга қарши ва нарх сиёсати Бош бошқармаси ташкил этилди;
- 1996 йил– Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги ҳузурида Монополиядан чиқариш ва рақобатни ривожлантириш қўмитаси ташкил этилди;
- 2000 йил– Ўзбекистон Республикаси Президенти Фармонига мувофиқ монополияга қарши орган Молия вазирлиги таркибидан чиқарилди, унга давлат қўмитаси мақоми берилиб, республикада монополияга қарши сиёсатни амалга ошириш ваколати берилди;
- 2005 йил– рақобат, кичик ва хусусий тадбиркорликни ривожлантириш ва қўллаб қувватлаш мақсадида Ўзбекистон Республикаси Президенти Фармонига мувофиқ монополияга қарши орган қайта ташкил этилди ва унга янги ваколатлар берилди.
- 2010 йил— монополияга қарши курашишни тартибга солишни янада кучайтириш ва соғлом рақобат муҳини яратиш мақсадида, Ўзбекистон Республикаси Президенти Фармонига мувофиқ монополияга қарши орган қайта ташкил этилди.
- 1996 йил 27 декабрда Ўзбекистон Республикаси “Товар бозорларида монополистик фаолиятни чеклаш ва рақобат тўғрисида” Қонуни қабул қилинди.
- монопол мавқеини суистеъмол қилиш устидан назорат ўрнатиш ва унга йўл қўймаслик;
- иқтисодиётда рақобат муҳитини шакллантириш учун ташкилий, иқтисодий ва ҳуқуқий асосларни яратиш;
- 1997 йил 24 апрелда Ўзбекистон Республикаси “Табиий монополиялар тўғрисида” Қонуни қабул қилинди;
- 1996 йил 26 апрелда Ўзбекистон Республикаси “Истеъмолчиларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш тўғрисида” Қонуни қабул қилинди.
Ушбу жарён уч бочқисда амалга оширилди:
1-босқич (1991-1999 йй.) Рақобат муҳитини шакллантириш учун бозор механизмларини яратиш:
- 1992 йил 2 июлда – “Монополистик фаолиятни чеклаш тўғрисида”ги қонун қабул қилинди ва Ўзбекистонда рақобат сиёсатини шакллантириш ва амалга ошириш бошланди;
- 1992 йил– Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги таркибида Монополияга қарши ва нарх сиёсати Бош бошқармаси ташкил этилди;
- 1996 йил– Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги ҳузурида Монополиядан чиқариш ва рақобатни ривожлантириш қўмитаси ташкил этилди.
2-босқич (2000-2010 йй).Монополист корхоналарнимонополиядан чиқариш, бўлиб юбориш ва қайта ташкил этиш:
- 2000 йил– Ўзбекистон Республикаси Президенти Фармонига мувофиқ монополияга қарши орган Молия вазирли таркибидан чиқарилди, унга давлат қўмитаси мақоми берилиб, республикада монополияга қарши сиёсатни амалга ошириш ваколати берилди.
- 2005 йил– рақобат, кичик ва хусусий тадбиркорликни ривожлантириш ва қўллаб қувватлаш мақсадида Ўзбекистон Республикаси Президенти Фармонига мувофиқ монополияга қарши орган қайта ташкил этилди ва унга янги ваколатлар берилди.
- Қўмитага янги ном берилди – Ўзбекистон Республикаси монополиядан чиқариш, рақобат ва тадбиркорликни қўллаб-қувватлаш давлат қўмитаси.
- 2010 йил — монополияга қарши курашни тартибга солишни янада кучайтириш ва соғлом рақобат муҳитини яратиш мақсадида, Ўзбекистон Республикаси Президенти Фармонига мувофиқ монополияга қарши орган қайта ташкил этилди ва унинг тадбиркорликни қўллаб-қувватлаш функцияси бекор қилинди.
- 2012 йил – иккита давлат қўмитасини қўшилиб кетиши орқали яна қисман ўзгариш бўлди.
Ўзбекистон Республикаси Монополияга қарши курашиш қўмитаси
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 14 январдаги ПФ-5630-сонли “Давлат активларини бошқариш, монополияга қарши курашишни тартибга солиш тизимини ва капитал бозорини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги Фармони ва Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 24 январдаги ПҚ-4126-сонли “Ўзбекистон Республикаси Монополияга қарши курашиш қўмитаси фаолиятини ташкил этиш тўғрисида”ги Қарорига мувофиқ, Ўзбекистон Республикаси Монополияга қарши курашиш қўмитаси тузилди ва унга монополияга қарши курашни тартибга солиш, рақобат муҳитини ривожлантириш, табиий монополия субъектлари фаолияти устидан назорат олиб бориш, истеъмолчиларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш, реклама бозорини тартибга солиш ва товар-ҳомашё биржаларини лицензиялаш каби вазифа, функция ва ваколатлар берилди.